Çocuklarda Ayak Bileği Kırıkları
Çocukluk yaş grubunda ayak bileği büyüme kıkırdağı kırıkları, çocuk iskelet sisteminin gelişimsel özelliklerinden kaynaklanan önemli yaralanmalardır. Bu kırıklar, kemiğin büyümesini sağlayan epifiz plağının (büyüme kıkırdağı) hasar görmesiyle karakterizedir ve uygun tedavi edilmediğinde ciddi uzun dönemli komplikasyonlara yol açabilirler.
Çocuklarda Ayak Bileği Kırıkları Nasıl Oluşur?
Ayak bileği büyüme kıkırdağı kırıkları genellikle çocukların aktif yaşam tarzları, spor aktiviteleri veya düşmeler sonucu meydana gelir. En sık görülen mekanizmalar arasında inversiyon (ayak bileğinin içe dönmesi) ve eversiyon (ayak bileğinin dışa dönmesi) kuvvetleri yer alır. Bu kuvvetler, büyüme kıkırdağının çevresindeki bağlardan ve kemiklerden daha zayıf olması nedeniyle, kıkırdağın kendisinde veya kıkırdak ile metafiz (kemiğin büyüme kıkırdağına yakın kısmı) ya da epifiz (kemiğin eklem yüzeyine yakın kısmı) arasındaki bağlantıda kırıklara neden olur.
Salter Harris Sınıflması Nedir?
Salter-Harris sınıflandırması, büyüme kıkırdağı kırıklarını sık görülen beş ana tipe ayırarak hasarın ciddiyetini ve prognozunu belirlemede kullanılan bir derecelendirme ölçütüdür. Artan sayı değeri büyüme kıkırdağı etrafına etkiyen kuvvetin büyüklüğünü ve kıkırdaktaki artan hasarı ifade eder. Tip I ve II en sık görülen tipler olup genellikle daha iyi prognoza sahiptir; Tip III, IV ve V ise büyüme plağını daha ciddi şekilde etkileyerek büyüme duraklaması riskini artırır. Büyüme kıkırdağının kemikleşme yaşındaki farklılık nedeniyle tibia (bacak kemiği) alt uç büyüme kıkırdağında 14-15 yaş grubunda özel bir kırık tipi oluşabilir. Triplane (üç planlı) kırık olarak isimlendirilen bu kırıklar Salter Harris sınıflamasında bir karşılık bulamaz. Özel bir tecrübe gerektirir.
Çocuklarda Ayak Bileği Kırıkları İçin Hangi Tanı Yöntemleri Kullanılır?
Tanı, detaylı bir fizik muayene ve radyolojik görüntüleme ile konulur. Fizik muayenede, ayak bileğinde ağrı, şişlik, hassasiyet ve deformite aranır. Kırık şüphesi olan her durumda, standart ayak bileği röntgen grafileri (ön-arka, lateral ve oblik) çekilmelidir. Büyüme kıkırdağı kırıkları bazen radyografide belirgin olmayabilir (özellikle Salter-Harris Tip I), bu durumda karşı sağlam ayak bileği ile kıyaslama veya stres grafileri yardımcı olabilir. Gizli kırıklarda veya büyüme plağı hasarının derecesini daha iyi değerlendirmek için manyetik rezonans görüntüleme (MRG) veya bilgisayarlı tomografi (BT) gibi ileri görüntüleme yöntemleri kullanılabilir. MRG, kıkırdak, bağ ve yumuşak doku hasarını göstermede özellikle değerlidir.
Çocuklarda Ayak Bileği Kırıkları Nasıl Tedavi Edilir?
Tedavi, kırığın tipine, yer değiştirmesine ve hastanın yaşına göre değişir.
- Konservatif Tedavi: Yer değiştirmemiş veya minimal yer değiştirmiş kırıklarda (genellikle Salter-Harris Tip I ve II), kapalı redüksiyon (gerekirse) ve alçı veya atel ile immobilizasyon yeterlidir. İmmobilizasyon süresi genellikle 3-6 haftadır.
- Cerrahi Tedavi: Yer değiştirmiş, kapalı redüksiyon ile düzeltilemeyen veya eklem içi uzanımı olan kırıklarda (Salter-Harris Tip III ve IV), açık redüksiyon ve internal fiksasyon (ORIF) gerekebilir. Cerrahi fiksasyonda, büyüme plağına zarar vermemeye özen gösterilerek teller (K-telleri) veya vidalar kullanılır.
Çocuklarda Ayak Bileği Kırıkları Uygun Olmayan Şekilde Tedavi Edilmez veya Uygunsuz Tedavi Edilirse Ne Olur?
Uygun olmayan tedavi veya kırığın ciddiyetinin göz ardı edilmesi, çeşitli uzun dönemli komplikasyonlara yol açabilir:
- Büyüme Duraklaması (Fizyal Arrest): En ciddi komplikasyondur. Kırık hattındaki büyüme kıkırdağının erken kapanması sonucu, etkilenen kemikte kısalık veya açısal deformite (valgus veya varus) meydana gelebilir. Bu durum, özellikle Salter-Harris Tip III, IV ve V kırıklarında daha sık görülür.
- Malunion (Kötü Kaynama): Kırığın yanlış pozisyonda kaynaması sonucu kemikte şekil bozukluğu ve fonksiyonel kısıtlılık oluşabilir.
- Nonunion (Kaynamama): Nadir olsa da, kırığın hiç kaynamaması durumudur.
- Kronik Ağrı ve Sertlik: Eklem hareket kısıtlılığı ve sürekli ağrı, özellikle eklem içi kırıklarda görülebilir.
- Post-travmatik Artrit: Eklem yüzeyinin hasar görmesi veya yanlış kaynama sonucu uzun dönemde eklem kireçlenmesi gelişebilir.
Bu nedenle, çocukluk yaş grubunda ayak bileği büyüme kıkırdağı kırıklarının erken ve doğru tanısı ile uygun tedavisi, çocuğun gelecekteki büyüme potansiyelini korumak ve olası komplikasyonları en aza indirmek için hayati önem taşır. Yakın takip ve büyüme duraklaması belirtilerinin erken tespiti, gerekirse cerrahi müdahale ile büyüme köprülerinin rezeksiyonu gibi ek tedavileri gerektirebilir.
Sağlıkla ve bilgiyle kalın.